فرش افشان کاشان

تعريفي از گبه

گبه انواعي از زيرانداز ميباشد و همچون فرش بافي ارزش هنري بسياري نيز دارد بطوريكه امروزه در همه جاي دنيا طرفداران بيشماري را به خود جلب كرده. برخي از محققان دليل نامگذاري اين قاليچه با عنوان گبه را ضخيم بودن و كاربرد آن در حفاظت نسبت به عوامل مختلفي چون سرما ميدانند. ميتوان گفت تاريخچه پيدايش و توليد گبه به زمان انسان‌هاي اوليه برميگردد چراكه آنها در ابتدا از پوست حيوانات مختلف به عنوان زيرانداز خود استفاده مي‌كردند و به مرور زمان و با كسب تجارب توانستند از پشم حيوانات اهلي نخستين زيراندازهاي تار و پودي را توليد كنند كه يكي از آنها گبه ميباشد.

گبه كه به قاليچه خرسك نيز معروف است از جنس همان قالي ميباشد با اين تفاوت كه در اندازه هاي كوچكتر و با پرزهايي بلندتر تهيه ميشود و عمدتا هنر دست عشاير مناطق مختلفي چون بوشهر ، شيراز ، خراسان و … ميباشد و در واقع جزو سرمايه اصلي اين مردم محسوب ميشود .

 اين زيراندازها معمولا از جنس قالي هستند كه در اندازه هاي كوچك تر بافت مي شوند. همانطور كه در بالا اشاره داشتيم، گبه ها مانند فرش هاي شگي پرزهاي بلندي دارند و در بافت آن ها شمار پود بيشتري به كار رفته است كه تاثير زيادي بر نرم بودن آن ها دارد.
به لفظ عادي مي توان گفت كه، گبه نوعي قالي گره بافته شده است با گره هاي درشت و پرزهاي بلند كه بلندي آن ها تا حدود سه سانتي متر مي رسد ( ۳سانتي متر خاب دارد )، و تعداد پودهاي آن در حدود ۳ تا ۸ مي باشد كه نرمي بالاي اين زيراندازها به آن ربط پيدا مي كند.

طرح ها و نقش و نگارهاي گبه

در ابتداي ظهور اين زيراندازها، گبه ها به صورت بدون نقش و ساده بافته مي شدند. اغلب، بافندگان ذاين نوع زيراندازها از محيط اطراف الهام مي گرفتند و طرح هايي كه در ذهن خود مي پروراندند را روي گبه ها پياده مي كردند. از آن جا كه معمولا بافنده هاي گبه، آن را براي نياز شخصي خود مي بافتند معمولا طرح هاي ذهني و حتي آرزوهاي خود را روي گبه ها پياده مي كردند.

با وجودي كه در گبه، هيچ طرحي از پيش تعريف شده اي وجود ندارد اما مي توان گفت كه از طرح هاي اصلي به كار رفته در گبه ها طرحي به نام ” كم” است. كه در واقع اين طرح با استفاده از يك مستطيل و يك رديف لوزي كه در وسط آن است تشكيل شده است. از مهمترين طرح ها و نقش و نگارهاي به كار رفته در گبه مي توان به موارد زير اشاره نمود:

انواع طرح‌هاي گبه
طرح شير
طرح شير را ميتوان يكي از عمده نقش هاي مشترك بين بافندگان مناطق مختلف دانست.

طرح خشتي يا قابي شكل
اين طرح يكي از كابردي‌ترين نقش‌هاي گبه ميباشد كه بيشتر هم بين بافندگان فارس و بختياري رواج داشته. اساس اين طرح را قاب‌هايي منظم تشكيل ميدهد كه هر يك از قاب‌ها به صورت جداگانه طرحي هماهنگ با قاب‌هاي ديگر ميسازد.

طرح حوض گبه
اين طرح شكل ترنجيست كه در وسط كار آمده و در واقع يك گل را تداعي ميكند كه از اطراف آن گل‌ها و غنچه‌هايي ديگر گسترش يافته‌ است.

طرح گل گبه
نقش گل رز در گبه به طرح گل گبه معروف است.

طرح ايلاتي
اين طرح نشات گرفته از طبيعت محل زندگي عشاير است كه از نظر ظاهري ، اغلب در ميان قاب‌هاي لوزي ، دايره ، مربع ، مستطيل و بيضي شكل قرار دارد و هر كدام از اين قابها با طرح‌هاي اصيل ايراني مزين شده‌اند.

طرح درخت
در تاريخچه كهن ايران همواره درخت جايگاه مهمي داشته‌ و در ميان همه آنها ، درخت سرو به عنوان نمادي از شادي و درخت بيد مجنون بعنوان نمادي از غم و اندوه بيشترين كاربرد را داشته‌ و دارد.

طرح راه راه
همانطور كه از نام اين طرح پيداست متشكل است از راه هايي كه اغلب بصورت عمودي و اريب هستند.

طرح خانه در هم
اين طرح مفهومي عرفاني در دل خود دارد و در واقع بين خانه هايي در هم ، تصويري از مراحل زندگي از آغاز پيدايش تا پايان آن كه رسيدن به گوهر ذات و وجود است را نشان ميدهد.

طرح كف ساده
ميتوان گفت اين گبه ها ي ساده به نوعي خانه هاي محقر روستاييان و زمين بي محصول آن‌ها را به تصوير ميكشد.

تفاوت گبه با فرش (قالي)

از تفاوت هاي گبه با فرش ماشيني توان به مواردي چون سايز، بلندي پرزها و همچنين شمار پود در گبه ها كه تعداد بالاتري دارند و باعث نرم تر شدن گبه ها مي شود اشاره كرد.
اين نوع از زير اندازه ها بر عكس فرش (قالي) در بافت خود از نقشه خاصي استفاده نمي كنند . بلكه طرح اين زيراندازها بر اساس ذهنيات بافنده است. به عبارتي بافندگان اين نوع از زيراندازها ، آنچه در ذهن خود دارند را روي كار پياده مي كنند. اين نوع از قالي اصولا به شكل فارسي باف و بر روي دارهايي زميني بافته مي شود.
بافت گبه به وسيله پشم خودرنگ مخلوط با موي بز صورت مي گيرد. كه  اين پشم ها بعد از اينكه به طور كامل شسته شدند ريسيده و تابيده مي شوند و سپس براي بافت مورد استفاده قرار مي گيرند.

روش نگهداري گبه

همان اندازه كه مراحل توليد يك گبه از اهميت خاصي برخوردار است، به همان اندازه نگهداري آن نيز نيازمند دقت و توجه مي باشد. چرا كه هرچه در نگهداري آن ها دقت بيشتري به كار ببريم، ماندگاري شان نيز بالاتر مي رود. از جمله عواملي كه باعث آسيب رساندن به اين زيراندازها مي شود مي توان به حشراتي چون بيد، موريانه، موش و … اشاره كرد. براي مقابله با آسيب اين حشرات موذي مي توان از محلول هاي شيميايي كه به صورت افشانه كردن بر رو و پشت گبه مورد استفاده قرار مي گيرند و همچنين استفاده از تنباكو ، نفتالين اشاره كرد. همچنين به ياد داشته باشيد كه از قرار دادن اين زيراندازها در محيط هاي تيره و تاريك و همچنين محيط هاي مرطوب پرهيز نماييد.